Μια ποιήτρια καταθέτει- Συνέντευξη με την ποιήτρια Μάχη Τζουγανάκη

Written By: Βιβλιογωνιά

Η ποίηση χωρά για μένα παντού. Στον έρωτα. στην αγάπη, στο θυμό, στη λύπη. Η ποίηση ομορφαίνει την ψυχή, τη στολίζει

Του Αντρέα Πολυκάρπου*

Η Μάχη Τζουγανάκη είναι μια ποιήτρια που καταπιάνεται με την ποίηση  με ένα τρόπο αφημένο σε μια ιδιαιτερότητα της υπαρξιακής ανάγκης για μέθεξη με το έτερο. 

Η πένα της αφοπλίζει με τη συγκινησιακή της δύναμη και την προβολή  μιας βαθλύτερης ανάγκης για διείσδυση στα εσώψυχα. Πρωτίστως στα δικά της και δευτερευόντως στου αναγνώστη.

Μέσα, όμως, από τους στίχους της ο αναγνώστης βρίσκει τους δικούς του τρόπους για να αναζητήσει την ολοκλήρωση. Ψευδεπίγραφη, μεν, η ολοκλήρωση αναγκαίο, όμως, ζητούμενο για την εξέλιξη των πραγμάτων.

Μια νότα κρέμεται σε τεντωμένη χορδή
Καλοκουρδισμένα τα απλά συναισθήματα
μια συγχορδία ζητούν απεγνωσμένα
Τη μελωδία κυνηγούν να πιάσουν
να φτιάξουν λέει από την αρχή
εκείνο το παλιό πεντάγραμμο.

Είναι από τους τεχνίτες του λόγου που δεν αναλώνονται σε γρήγορες εικόνες και βερμπαλισμούς προκειμένου να επιφέρουν ένα πρόωρο συναίσθημα που αργοσβήνει πριν τον τελευταίο στίχο. 

Η ποίηση της είναι ζωντανή και μέσα στα ποιήματα της βρίσκουμε εικόνες ξεχασμένες, αφημένες σε ένα παρελθόν που δεν ευδοκίμησε.

Η εκφραστικότητα της μέσα από τις  μεστές εικόνες είναι το ποιητικό της όπλο που σταδιακά ελκύει τον αναγνώστη.

Μη με ζητάς αν δε ζητάς
αυτά που αξίζει να κρατάς
αυτά που αξίζει να αγαπάς
αυτά που αξίζει να τολμάς

Μη μου το λες να μη μου λες
έχουν σκορπίσει οι ενοχές
από καρδιές αμαρτωλές
από ψυχές ασθενικές

Με μιαν πρώτη ανάγνωση θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Μάχη Τζουγανάκη είναι μια ποιήτρια του σήμερα.
Μια ποιήτρια του σήμερα που, όμως, καταπιάνεται – συνήθως με αφορμή τον έρωτα- με έντονα διαλεκτικά ερωτήματα δοσμένα με μιαν πλούσια εκφραστικότητα.

Στον καθρέφτη κοιτάζω

το είδωλό μου σχεδόν νεκρό

Του φωνάζω να σηκωθεί

Με τις παλάμες στο κενό

Κλαίω και σπαρταράω

μα εκείνο πεσμένο

στο κρύο πάτωμα λιγοψυχά

«Είμαστε ίδιοι!» του λέω

«Είμαστε ένα!» του φωνάζω

«Σήκω!» το παρακαλάω

Η Μάχη Τζουγανάκη γεννήθηκε το 1979 και το 2015 κυκλοφόρησε ελεύθερα για τους αναγνώστες η συλλογή διηγημάτων της «23&1 σταθμοί» από τις εκδόσεις «τοβιβλίο».

•    Πως αντιμετωπίζετε την ποίηση: ως μια ταυτότητα ή ως μια ετερότητα μέσα στη σύγχρονη ζωή;
Κάθε ποιητής οικοδομεί την ταυτότητά του βάσει σταθερών και μεταβαλλόμενων στοιχείων. Συνδυάζει αφενός τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας στην οποία ανήκει και αφετέρου τις ατομικές του ιδιαιτερότητες, την ατομικότητα του που την εκφράζει με την πένα του και τη δική του ψυχοσύνθεση. Αυτός ο συνδυασμός καθιστά τον κάθε ποιητή μοναδικό. Οι ποιητές δε στέκονται από την «απέναντι» μεριά. Κάτι τέτοιο θα υποβάθμιζε αρκετά το ρόλο της ποίησης.

Η ποίηση στεκόταν πάντα κοντά στα κοινωνικά προβλήματα, αφύπνιζε, επαναστατούσε, έδινε φωνή στις σιωπές του κόσμου. Ο ποιητής δεν ανήκει σε κάποια ελίτ ανθρώπων που τον κάνει να διαφοροποιείται από τους άλλους. Ο ποιητής γεννιέται μέσα από την κοινωνία.

Τα προβλήματα της σύγχρονης ζωής, η ασφυξία που του προκαλούν τον κάνουν να γράψει και να εκτεθεί. Δεν διαχωρίζεται και δεν το επιθυμεί. Η ποίηση ταυτοποιεί τα κοινωνικά προβλήματα με στίχους και κρατά από το χέρι τον συνάνθρωπο. Είναι η ίδια ανάσα και παλμός της κοινωνίας.  

•    Ο ποιητής είναι μια περσόνα γύρω από τις λέξεις ή λειτουργεί με έναν ενστικτώδη ορμεμφυτισμό;  
Ο άνθρωπος που επιζητά να δημιουργήσει μία «ταυτότητα» πλαστή χρησιμοποιώντας όμορφες λέξεις για να προβληθεί δεν είναι ποιητής. Ο ποιητής γράφει με γνώσεις και εμπειρίες που έχουνε σκαλιστεί βαθιά μέσα του και γιατί δε μπορεί να κάνει αλλιώς.  

Η γνώση που κουβαλά η πένα του, κρατά από την γέννησή του. Εμπλουτίστηκε στο πέρασμα των χρόνων και με τη χρήση των λέξεων τολμά να αφήσει εκτεθειμένη την ψυχή του στο αναγνωστικό κοινό. 

•    Μπορεί η τέχνη να κλείσει τις πληγές των ανθρώπων μέσα σε μια ενδότερη υπαρξιακή διαλεκτική;
Πριν από λίγο καιρό σε μια μελέτη μου πάνω στον Καβάφη έπεσα στους στίχους «Τα φάρμακά σου φέρε, Τέχνη της Ποιήσεως, που κάμνουνε –για λίγο– να μη νοιώθεται η πληγή». Δεν ξέρω αν μπορεί να τις κλείσει αυτές τις πληγές η Ποίηση ή γενικότερα η Τέχνη, αλλά θα συμφωνήσω όμως με τον Καβάφη πως μπορεί να μειώσει το φριχτό άλγος.

Να στέκεται έστω προσωρινό φάρμακο πάνω σε όσες πληγές κουβαλά ο καθένας μας. Και φύσει αισιόδοξη σκέφτομαι πως αν ο άνθρωπος μπορεί μέσω της Τέχνης να νιώθει λιγότερο δυστυχής, τότε ίσως και ο ίδιος να θελήσει να μυηθεί στη διαδικασία δημιουργίας παρόμοιων λύσεων με σκοπό την ψυχική του ίαση. 

•    Πιστεύετε ότι ακολουθείτε το δρόμο άλλων ποιητών ή ακολουθείτε μια μοναχική πορεία μέσα στη γραφή σας;
Ακολουθώ σίγουρα μια μοναχική πορεία μέσα στη γραφή μου. Είναι ο τρόπος που γράφω που δε χωρά άλλον η πένα μου. Όμως καμιά, φορά όπως περπατώ νιώθω κάποιους συνοδοιπόρους ποιητές κάποιους περαστικούς παλιούς και καινούριους.

Με κοιτάνε και νιώθω πως μιλάω και για αυτούς, πως μιλάω καμιά φορά και με τη δική τους φωνή, πως συνεχίζω ένα δικό τους έργο που στα δικά μου μάτια φάνηκε ημιτελές ή που επαναλαμβάνω το συναίσθημά τους, την κραυγή τους με δικά μου λόγια και δικές μου ανάγκες ίσως για να ακουστεί ακόμα περισσότερο. 

•    Ποιές εικόνες κρατάτε μέσα σας από τη ζωή σας; Ποιές εικόνες με άλλα λόγια εφορμούν στη γραφή σας;
Οι  δυνατές. Εκείνες που προκάλεσαν εσωτερική ταραχή. Όσες με έφτασαν σε ένα οριακό σημείο σκέψης. Στιγμές απόφασης ή στιγμές στασιμότητας είναι εξίσου σημαντικά σημεία στη ζωή μου που επανέρχομαι συχνά για να τα ντύσω με εσωτερικά συμπεράσματα που αργότερα θα γίνουν στίχοι.  Είναι πολλές οι εικόνες που περνάνε από τη ζωή μας και μας αφήνουν σημάδια.

Κάθε μέρα ένα κομμάτι κόσμου, ζωής χτυπά την πόρτα της έμπνευσης. Τελευταίως είναι πολλές οι εικόνες του κόσμου. Ο πόνος, ο θάνατος, ο πόλεμος, οι αυτοκτονίες, όλες οι θλιβερές ειδήσεις που έρχονται στα αυτιά μας πλέον είναι τόσο αβάσταχτες που αν δεν πιάσω μια κόλλα χαρτί να γράψω ό,τι αισθάνομαι, θα πέσω αν όχι σε  κατάθλιψη, σίγουρα σε μια βαριά κατάσταση θλίψης. 

•    Ποια ερωτήματα καλείται να απαντήσει ο ποιητής διαχρονικά αλλά και στο παρόν που ζούμε;
Δεν είμαι σίγουρη ότι ο ποιητής έρχεται να απαντήσει σε ερωτήματα. Πιο συχνά νομίζω ότι ρωτά παρά απαντά. Ρωτά με σκοπό να αναρωτηθεί και να προβληματιστεί ο αναγνώστης. Ρωτά με αγωνία για το μέλλον. Ρωτά κάποιες φορές θέλοντας να πάρει ο ίδιος τις δικές του προσωπικές απαντήσεις. Ασχολείται με θέματα που αφορούν τον άνθρωπο.

Με καταστάσεις που πνίγουν, όπως  η απώλεια, η απουσία, η απόγνωση. Προσπαθεί να κατανοήσει τη σκληρότητα της κάθε εποχής, τη βαρβαρότητα μερικών ανθρώπων, τα βάζει με τον ίδιο του τον εαυτό θυμώνει για να θυμώσουν και οι άλλοι μαζί του και βασανίζεται με μια πληθώρα από «γιατί»

•    Ποιο το νόημα της λέξης στην ποίηση; Μια απλή μορφή έκφρασης ή ένα ψυχικό αποτύπωμα; 
Κάθε φορά που διαβάζω ποίηση που με γοητεύει, ενθουσιάζομαι από το δέσιμο των λέξεων και από την επιλογή τους.  Δεν είναι τυχαίες επιλογές. Είναι κομμάτια ψυχής που πλέξανε στίχους. Και όσο πιο δυνατή είναι μια ποίηση τόσο πιο ξεκάθαρο τούτο το ψυχικό αποτύπωμα.

Η λέξη στην ποίηση είναι όχι μόνο ένα τέτοιο αποτύπωμα, αλλά και  το όπλο της. Αυτό έχει μόνο. Με αυτό επιδιώκει να μιλήσει. Με αυτό θα ξεχωρίσει. Ο καθένας από εμάς αφήνει στην ιστορία της ποίησης χαρτιά φορτωμένα από το μελάνι της ψυχής μας.

•    Είναι η ποίηση το καταφύγιο του ανθρώπου; 
Κάθε μορφή Τέχνης αποτελεί ένα καταφύγιο για τον άνθρωπο. Οποιοσδήποτε ασχολείται με μια μορφή Τέχνης βρίσκει διέξοδο στα συναισθηματικά του αδιέξοδα. Το ίδιο ισχύει τόσο για τον καλλιτέχνη όσο και για τον αποδέκτη του. Έτσι και ο ποιητής βρίσκει έναν τρόπο να εξωτερικεύσει όσα τον γδέρνουν λυτρώνοντάς τον,  αλλά και οποιοσδήποτε διαβάζει ποίηση, βρίσκει ένα ψυχικό στήριγμα και ένα σημείο συναισθηματικής ταύτισης που αν μη τι άλλο μαλακώνει την μοναξιά του. 

•    Μπορεί ο κόσμος να ζήσει ποιητικά;
Η ποίηση χωρά για μένα παντού. Στον έρωτα. στην αγάπη, στο θυμό, στη λύπη. Η ποίηση ομορφαίνει την ψυχή, τη στολίζει. Ένας άνθρωπος που εκτιμά την ποίηση, εκτιμά πιο εύκολα τον συνάνθρωπό του γιατί τον συναισθάνεται περισσότερο.

Ένας κόσμος που επιλέγει να ζήσει ποιητικά σημαίνει ότι ο καθένας από εμάς επιλέγει να ζήσει εξωτερικεύοντας τα συναισθήματά του, απολαμβάνοντας πολύ περισσότερο τα δώρα της ζωής, άσχημα και όμορφα. Αν η ποίηση εισχωρούσε στη ζωή του καθενός, θα μπορούσαμε να γίνουμε επιτέλους ένας κόσμος ενωμένος. Πόσο ουτοπική αλήθεια μια τόσο πανέμορφη εικόνα και επιθυμητή για τα δικά μου τα μάτια…

*Ο Αντρέας Πολυκάρπου  είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στο τμήμα Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμού. Επιστημονικά άρθρα του δημοσιεύτηκαν σε Ελλάδα και Κύπρο. Εξέδωσε δύο ποιητικές συλλογές στην Κύπρο και το 2013 εξέδωσε την τρίτη του ποιητική συλλογή «Απρόσωπα Φαγιούμ», στις εκδόσεις Άπαρσις στην Αθήνα. Το 2014 εκδόθηκε το θεατρικό του έργο «Κατά Ιωάννη Αποκαθήλωση» από τις εκδόσεις Vakxikon.gr στην Αθήνα. Ποιήματα του δημοσιεύτηκαν σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά και μεταφράστηκαν στα αγγλικά. Το 2008 και το 2010 βραβεύτηκε από τη European Commission για δημοσιογραφικές του έρευνες και εκπροσώπησε τη χώρα του σε Σλοβενία και Κωνσταντινούπολη αντίστοιχα.

 http://www.onlycy.com/articles/perissotera/vivliogonia/105675-mia-poiitria-katathetei-synenteyxi-me-tin-poiitria-mahi